Theo đó, trong Tuyên bố chung được phát đi, các Bộ trưởng ghi nhận quan ngại về các hoạt động tôn tạo bồi đắp, đặc biệt là những sự cố nghiêm trọng đang diễn ra trên Biển Đông, đã làm xói mòn lòng tin, gia tăng căng thẳng và gây phương hại tới hoà bình, an ninh và ổn định khu vực.
ASEAN tái khẳng định tầm quan trọng của việc tuân thủ luật pháp quốc tế, Công ước Luật biển 1982, kêu gọi các bên kiềm chế, không quân sự hoá và tránh có các hành động làm phức tạp tình hình; giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hoà bình trên cơ sở luật pháp quốc tế, Công ước Luật biển 1982. Các nước ASEAN cam kết duy trì tiếp tục nỗ lực thực hiện đầy đủ, hiệu quả Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) và sớm đạt Bộ Quy tắc ứng xử trên Biển Đông (COC) hiệu lực, thực chất.
Văn bản này nói rằng, các Bộ trưởng đã bày tỏ quan ngại về “sự cố nghiêm trọng” tại Biển Đông mà không nêu tên một quốc gia cụ thể. Tuy nhiên, các Bộ trưởng đã chỉ rõ rằng Trung Quốc đang gia tăng hoạt động quân sự trên biển.
Nếu nhìn lại bản Tuyên bố chung của Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN (AMM-51), tháng 8/2018 tại Singapore, có thể thấy, bản tuyên bố không bao gồm cụm từ “sự cố nghiêm trọng” khi nói về tình hình Biển Đông. Tuyên bố chung của AMM-52 lần này rõ ràng phản ánh tình hình căng thẳng hiện nay trên Biển Đông đã bị đẩy lên một cấp độ khác.
Theo NHK, bản dự thảo của Tuyên bố chung thậm chí còn sử dụng những ngôn từ mạnh mẽ hơn như “những quan ngại sâu sắc”. Tuy nhiên, các nguồn tin thân cận với vấn đề này cho biết, cuối cùng các Bộ trưởng đã nhất trí chỉ bày tỏ “quan ngại” khi cân nhắc mối quan hệ trong khu vực.
Phát biểu tại Hội nghị, Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh đánh giá cao kết quả 4 năm triển khai Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2025. Phó Thủ tướng đề nghị ASEAN tiếp tục đề cao đoàn kết, gắn kết, tăng cường hợp tác nội khối, giữ vững vai trò trung tâm trong quan hệ đối ngoại, qua đó ứng phó hiệu quả với những chuyển dịch nhanh chóng trong cục diện chiến lược khu vực và thế giới.
Phó Thủ tướng, Bộ trưởng ngoại giao Phạm Bình Minh chào xã giao Thủ tướng Thái Prayuth Chan-ocha
Phó Thủ tướng nhấn mạnh tình hình Biển Đông diễn biến phức tạp, trong đó có các hành động đơn phương như quân sự hoá, gia tăng tập trận quân sự, đặc biệt là tàu khảo sát HD-8 của Trung Quốc được các tàu hải cảnh và dân binh hộ tống xâm phạm vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của Việt Nam, tiến hành các hoạt động khảo sát trái phép. Phó Thủ tướng nhấn mạnh những hành động này vi phạm nghiêm trọng quyền chủ quyền và quyền tài phán của Việt Nam theo Công ước Luật biển 1982.
Nghiêm trọng hơn, đây là diễn biến tiếp theo các hoạt động cải tạo bồi đắp quy mô lớn và quân sự hoá các cấu trúc tranh chấp trên biển. Các diễn biến này làm xói mòn lòng tin, gia tăng căng thẳng và ảnh hưởng trực tiếp tới hoà bình, ổn định, an ninh, an toàn, tự do hàng hài và hàng không ở Biển Đông, vi phạm DOC và đi ngược lại cam kết duy trì môi trường thuận lợi cho đàm phán COC.
Trong bối cảnh đó, Phó Thủ tướng đề nghị ASEAN giữ vững đoàn kết và tiếng nói chung, tái khẳng định các nguyên tắc và cam kết đối với hoà bình và ổn định, lên tiếng kêu gọi kiềm chế, không có các hành động đơn phương làm phương hại tiến trình đối thoại và hợp tác khu vực, cản trở hoạt động kinh tế hợp pháp của các nước ven biển; và nỗ lực xây dựng một COC hiệu lực, thực chất./.