Ngay sau khi xảy ra sự cố môi trường biển nghiêm trọng, làm hải sản chết hàng loạt tại bốn tỉnh ven biển miền Trung từ Hà Tĩnh đến Thừa Thiên Huế trong tháng 4 năm 2016, được sự chỉ đạo thường xuyên và trực tiếp của Thủ tướng, các Phó Thủ tướng Chính phủ, Bộ Tài Nguyên và Môi trường đã huy động một đội ngũ lớn chuyên gia, nhà khoa học, các đơn vị khoa học công nghệ thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Công Nghệ Việt Nam, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Quốc phòng, Đại học Quốc gia Hà Nội và các địa phương liên quan triển khai quan trắc, đánh giá, xác định mức độ, phạm vi ô nhiễm môi trường và suy thoái hệ sinh thái biển của 4 tỉnh miền Trung.

Theo đó, chương trình quan trắc, đánh giá chất lượng nước biển, trầm tích và các hệ sinh thái trong thời gian từ tháng 4 đến hết tháng 5 năm 2016 trên phạm vi 8 tỉnh từ Thanh Hóa đến Quảng Nam đã được thực hiện với mục đích thông tin cho cộng đồng, góp phần xác định nguyên nhân của sự cố.

Tiếp đó, chương trình đánh giá, xác định mức độ, phạm vi ô nhiễm môi trường và suy thoái hệ sinh thái biển do sự cố môi trường được tiến hành từ tháng 6 đến ngày 16/8/2016 trên phạm vi vùng biển 4 tỉnh từ Hà Tĩnh đến Thừa Thiên Huế. Kết quả đến thời điểm hiện nay như sau:

1. Diễn biến chất lượng nước biển

Trên cơ sở kết quả phân tích của 1.080 mẫu (tháng 5), 331 mẫu (tháng 6) và 68 mẫu kiểm chứng (tháng 8), so sánh, đối chiếu với QCVN 10 MT: 2015/BTNMT về chất lượng nước biển cho thấy:

Các thông số lý hóa, dinh dưỡng, kim loại nặng, nhóm hợp chất hữu cơ và tổng Coliform cơ bản nằm trong giới hạn cho phép. Về giá trị các thông số sắt, tổng phenol và xyanua có biến động. Như tổng phenol trong nước có tăng lên 2,7% số mẫu vượt giới hạn cho phép (tháng 6/2016). Tại các khu vực cách bờ 1,5 km thuộc Sơn Dương – Hà Tĩnh (diện tích khoảng 300km2), cửa Nhật Lệ - Quảng Bình (diện tích khoảng 330Km2), Hòn Sơn Chà – Thừa Thiên Huế (diện tích khoảng 160Km2), do chịu tác động của dòng xoáy cục bộ, có một số thông số cao so với các khu vực khác, nhưng vẫn nằm trong giới hạn cho phép, cần được tiếp tục giám sát và quan trắc thường xuyên.

Về chất lượng nước biển tại 19 bãi tắm thuộc 4 tỉnh từ Hà Tĩnh đến Thừa Thiên Huế kết quả giám sát liên tục từ tháng 5/2016 đến nay cho thấy các thông số quan trắc đều nằm trong giới hạn cho phép.

Về diến biến chất lượng trầm tích biển,  kết quả phân tích 29 mẫu trầm tích (tháng 5) và 146 mẫu trầm trích bề mặt, 16 điểm mẫu cột trầm tích (tháng 6), so sánh, đối chiếu về cơ bản nằm trong giới hạn. Hàm lượng phenol và xyanua có xu hướng giảm theo thời gian. Trong cuối tháng 5/2016 hàm lượng tổng phenol cao lên tới 6-12,5mg/kg (giá trị cao nhất là 16,98mg/kg). Đến tháng 6 còn khoảng 0,35 – 1,2mg/kg.

Diễn biến tồn lưu trong màng bám hệ keo sắt, vào thời điểm khảo sát tháng 4 và 5/2016 trên bề mặt đá và các rạn san hô có hiện tượng lớp bột màu vàng phủ bám. Kết quả phân tích tháng 5/2016 cho thấy hàm lượng phenol trong mảng bám hệ keo sắt có giá trị cao, dao động  trong khoảng 3,80-7,79ppm. Trong đó khu vực Hòn Sơn Dương và Hải Vân là những khu vực có hàm lượng phenol cao nhất.

Đến thời điểm khảo sát tháng 6 và tháng 7/2016 hàm lượng phenol trong màng bám hệ keo sắt trên các rạn san hô khu vực Hà Tĩnh, Quảng Bình vẫn còn cao hơn so với khu vực Quảng Trị, Thừa Thiên Huế. Khu vực Cồn Cỏ - Quảng Trị nằm cách xa đất liền (cách bờ 27 km) nên hàm lượng phenol có giá trị thấp.

Như vậy, tính đến thời điểm hiện tại, chất lượng nước biển và trầm tích biển tại các khu vực được quan trắc đã nằm trong giới hạn quy định của QCVN 10 – MT:2015/BTNMT, đạt quy chuẩn đối với vùng bãi tắm, thể thao dưới nước, nuôi trồng thủy sản và bảo tồn thủy sinh.

2. Phục hồi hệ sinh thái

Về diễn biến hệ sinh thái, kết quả phân tích của 3.156 mẫu vật được thu thập thuộc các nhóm sinh vật phù du, động vật đáy, san hô, cá biển, thực vật ngập mặn và rong cỏ biển cùng với các hình ảnh và video clip quay dưới nước cho thấy:

Trong tháng 4 và 5/2016, các rạn san hô là đối tượng bị ảnh hưởng mạnh nhất trong các hệ sinh thái biển, 100% các rạn san hô trong khu vực khảo sát đều có dấu hiệu bị tẩy trắng, nhóm san hô cảnh hầu hết bị chết hàng loạt. Điển hình là các khu vực rạn: Hòn Sơn Dương – Hà Tĩnh (điểm đầu), tỷ lệ chết san hô tới 90%, Hòn Nồm (Quảng Bình) và Hải Vân, Sơn Chà – Thừa Thiên Huế (điểm cuối), tỷ lệ san hô bị suy giảm là 66,7%. Sinh vật trên rạn san hô còn rất nghèo nàn, mật độ cá rất thấp, thấp nhất là Hòn Sơn Dương, Hòn Nồm. Rải rác có bắt gặp các loại cá kinh tế chết trong các hang, hốc san hô.

Đến tháng 6, tháng 7/2016  không còn xảy ra hiện tượng san hô bị tẩy trắng. Trên rạn san hô đã thấy hiện tượng san hô phục hồi tự nhiên. Cá kích thước nhỏ và động vật đáy cỡ lớn khác trên các rạn san hô có dấu hiệu phục hồi tích cực với mật độ cao hơn hẳn so vơi giai đoạn trước.

Về chất lượng hải sản đánh bắt, theo số liệu giám sát của Bộ Y tế, từ 28/4/2016 – 8/8/2016, kết quả kiểm nghiệm đánh giá mức độ an toàn của các mẫu hải sản lấy tại 4 tỉnh miền Trung cho thấy: hàm lượng một số chất o nhiễm trong hải sản đã giảm dần theo thời gian. Trong thời gian tới, Bộ Y tế sẽ phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn thực hiện giám sát hải sản đánh bắt tại các vùng biển an toàn được Bộ Tài nguyên và Môi trường công bố.

Hội nghị cũng đã nhận được nhiều ý kiến đóng góp của các chuyên gia, đại diện lãnh đạo của các tỉnh Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế và đại diện các cơ quan báo chí về các vấn đề: yêu cầu giám sát chặt chẽ Công ty Formosa trong quá trình hoạt động cũng như những khuyến cáo cụ thể để người dân được biết khu vực nào an toàn, khu vực nào chưa an toàn để tắm biển, đánh bắt, nuôi trồng thủy hải sản; cần có những nghiên cứu tiếp theo để đưa ra những dự báo cho người dân được biết.

Phát biểu kết luận tại Hội nghị, Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Trần Hồng Hà ghi nhận và đánh giá cao các ý kiến đóng góp của các đại biểu, đồng thời khẳng định bên cạnh việc tiếp tục theo dõi, đánh giá diễn biến chất lượng môi trường biển ven bờ khu vực miền Trung, Bộ Tài nguyên và Môi trường và các địa phương sẽ triển khai đồng bộ công tác kiểm soát các nguồn thải, giám sát chặt chẽ nguồn phát thải từ Công ty Formosa Hà Tĩnh, kết nối dữ liệu, xây dựng hệ thống thông tin, cơ sở dữ liệu và các ứng dụng công nghệ hiện đại trong giám sát, cảnh báo ô nhiễm môi trường biển.