Trung tâm Truyền thông Giáo dục cộng đồng (MEC) thuộc Liên hiệp Các hội khoa học kỹ thuật Việt Nam (VUSTA) vừa có văn bản gửi Chính phủ, Bộ Tư pháp, Bộ Thông tin và truyền thông, Bộ Tài chính, Bộ Giao thông vận tải, Bộ Y tế, Thanh tra Chính phủ,... đề nghị hủy bỏ chế tài xử phạt báo chí trong 8 nghị định do các Bộ chủ trì xây dựng và bổ sung chế tài xử phạt người phát ngôn cơ quan nhà nước về cung cấp thông tin cho báo chí.

Chỉ một đầu mối xử phạt báo chí là Bộ Thông tin và truyền thông

Theo MEC, Luật sửa đổi Luật Báo chí 1999 quy định: “Báo chí khi thông tin sai sự thật, xuyên tạc, vu khống, xúc phạm uy tín của tổ chức, danh dự, nhân phẩm của cá nhân thì phải đăng, phát sóng lời cải chính, xin lỗi của cơ quan báo chí, của tác giả. Trong trường hợp có kết luận của cơ quan nhà nước có thẩm quyền thì cơ quan báo chí phải đăng, phát sóng kết luận đó”.

Để hướng dẫn điều này, Điều 3, Khoản 2 Quy chế cải chính trên báo chí (Quy chế ban hành Quyết định số 03/2007 của Bộ trưởng Bộ Văn hóa-Thông tin) nêu rõ: “Khi có văn bản của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền kết luận nội dung thông tin thuộc các trường hợp quy định tại Điều 2 của Quy chế, cơ quan báo chí, tác giả tác phẩm báo chí phải thực hiện việc cải chính và đăng phát nguyên văn văn bản kết luận đó của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền….”.

Như vậy có thể hiểu “sự thật trên báo chí” phụ thuộc vào nội dung kết luận của cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Qua khảo sát của MEC, đa số các vụ việc tranh chấp đúng - sai về thông tin chuyên ngành, kết luận của Bộ quản lý ngành được coi là “kết luận của cơ quan nhà nước có thẩm quyền”. Ví dụ thông tin về quản lý vàng thì kết luận thuộc về Ngân hàng Nhà nước.

Mặt khác, theo quy định tại Điều 3 Nghị định 51/2002 về hướng dẫn Luật Báo chí và Quy chế Phát ngôn và cung cấp thông tin cho báo chí (ban hành kèm Quyết định 25/2013 của Thủ tướng Chính phủ) thì người đứng đầu tổ chức Đảng, cơ quan Nhà nước phải có nghĩa vụ trả lời các vấn đề báo chí nêu.

Rà soát 53 nghị định hướng dẫn thực hiện Luật Xử phạt hành chính do Bộ Tư pháp thực hiện cho thấy có tới 10 nghị định do các bộ, ngành soạn thảo có chứa chế tài xử phạt “thông tin sai sự thật” đối với nhà báo và cơ quan báo chí.

“Như vậy, từ chỗ có nghĩa vụ giải trình thông tin báo nêu, nay các Bộ, ngành có quyền xác định “đúng - sai” và xử phạt các thông tin (được cho) là “sai sự thật” viết về ngành, lĩnh vực mình quản lý”- MEC nhận định.

Tuy nhiên trong dự thảo nghị định được Bộ Tư pháp chủ trì soạn thảo mới đây về những vấn đề nay đã tiếp tục đồng ý để các bộ ngành tiếp tục thực hiện quy định tại Điều 58 Luật Xử lý vi phạm hành chính quy định về việc lập biên bản vi phạm hành chính. Cụ thể: “Khi phát hiện vi phạm hành chính thuộc lĩnh vực quản lý của mình, người có thẩm quyền đang thi hành công vụ phải kịp thời lập biên bản, trừ trường hợp xử phạt không lập biên bản”.

Từ cơ sở này, các bộ ngành chuyển biên bản vi phạm hành chính cho Bộ Thông tin và truyền thông ra quyết định xử phạt theo biên bản này.

“Do các bộ ngành được trao quyền lập biên bản xử lý vi phạm hành chính của nhà báo nên Bộ Thông tin và truyền thông, mặc dù là cơ quan quản lý báo chí, nhưng cũng không có quyền phủ quyết mà chỉ có thể ra quyết định xử phạt theo biên bản mà các bộ ngành khác đã lập. Việc quy định như vậy từ chỗ là đối tượng bị báo chí phản ánh, các bộ ngành trở thành trọng tài phán quyết thông tin đúng - sai trên báo chí. Điều này tạo ra nguy cơ “vừa đá bóng, vừa thổi còi” hạn chế tính phản biện, phê bình của báo chí”- MEC nhận định.

MEC cho biết tại Hội thảo “Chế tài hành chính xử lý thông tin sai sự thật trên báo chí: Ai cũng được phạt báo chí ?” diễn ra ngày 5/2 vừa qua, các chuyên gia, nhà báo đã phân tích kỹ các nội dung trên, thống nhất đưa đề xuất đề nghị hủy bỏ tất cả các điều khoản quy định về xử phạt nhà báo, cơ quan báo chí ở 8 nghị định do các Bộ, ngành soạn thảo; đồng thời không bổ sung thêm Điều 8a xử phạt báo chí thông tin sai sự thật số tiền lên tới 100 triệu đồng như đề xuất của Bộ  Tư pháp; không quy định thẩm quyền xác định hành vi thông tin sai sự thật cho các bộ, ngành.

Ngoài ra, đa số các ý kiến tại hội thảo do MEC tổ chức thống nhất giao một đầu mối là Bộ Thông tin và truyền thông xác định và xử phạt hành vi thông tin sai sự thật theo Nghị định 159/2013 về xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động báo chí xuất bản.

Đề xuất xử phạt người phát ngôn cho báo chí

Theo MEC, trong tình hình mạng xã hội, blog cá nhân phát triển rất mạnh như hiện nay (cả nước có 138 triệu thuê bao di động, có khoảng 30 triệu tài khoản facebook. Chưa kể còn nhiều trang mạng xã hội khác như LinkedIn, Twitter,… mỗi trang cũng có vài chục triệu tài khoản) thì việc xử lý tin đồn, tin sai sự thật là mong muốn của cả nhà báo và công chúng chứ không chỉ của cơ quan nhà nước. Chính vì vậy, việc các cơ quan nhà nước mong muốn giải quyết vấn đề xử lý tin không chính xác trên báo chí là một mong muốn chính đáng.

Tuy nhiên kết quả nghiên cứu, khảo sát của MEC tiến hành trong năm 2013 với 279 nhà báo ở 19 tỉnh, thành phố và khoảng 30 cơ quan báo chí, cơ quan nhà nước cho thấy: Chỉ có 25% các cơ quan nhà nước trả lời, cung cấp thông tin cho báo chí đúng thời hạn và trong số này chỉ có 25% thông tin có kết quả giải quyết như luật quy định; số còn lại chỉ dừng ở thông tin vỏ như: “chúng tôi đã nhận được đơn thư”, “đang giải quyết”.

“Nghĩa là có 90% những vấn đề bức xúc mà công dân gửi đến cơ quan nhà nước thông qua báo chí đã không hoặc chậm được xử lý, trả lời. Mặt khác thực tiễn cũng cho thấy có một số cán bộ có thẩm quyền ở cơ quan nhà nước đã cố tình báo cáo sai, báo cáo không đầy đủ sự việc ở ngành, địa phương mình quản lý, điển hình như việc lãnh đạo UBND TP Hải Phòng tuyên bố với báo chí về vụ việc ở Tiên Lãng là “Dân bức xúc nên phá nhà ông Vươn””- văn bản của MEC nêu rõ.

MEC cho biết cộng đồng báo chí rất hoanh nghênh việc Chính phủ đề ra chủ trương xử lý tin đồn, tin sai sự thật bằng cách thức chủ động cung cấp thông tin “chính xác, kịp thời, đầy đủ” cho báo chí và người dân. Tuy nhiên, Nghị định 159/2013 do Bộ Thông tin và truyền thông soạn thảo chỉ có chế tài cho việc không cung cấp thông tin ở Điều 9 với mức phạt rất nhẹ, từ 200.000 - 500.000 đồng.

“Mức phạt tuy rất nhẹ (so với mức phạt lên đến 100 triệu đồng mà dự thảo nghị định do Bộ Tư pháp xây dựng đề xuất) nhưng chưa bao giờ được thực thi. Thêm vào đó, Nghị định 159/2013 lại chưa có chế tài cho 3 hành vi khác có khả năng gây ảnh hưởng đến quá trình thông tin, diễn ra khá phổ biến của các cơ quan nhà nước, gồm: Chậm cung cấp thông tin; Cung cấp thông tin sai; Cung cấp thông tin không đầy đủ”- MEC phân tích và đề xuất phải có chế tài đối với Người phát ngôn cơ quan nhà nước khi vi phạm 1 trong 3 hành vi này.