Một gia đình hoàng tộc kiên trung

 Bà Công Tôn Nữ Trí Huệ ở xã Hương Cần, huyện Hương Trà tỉnh Thừa Thiên Huế năm nay 90 tuổi, là cháu nội của Hoài Đức Quận Công Miên Lâm (Phụ chánh thân với vua Hàm Nghi và Thành Thái). Sinh trưởng trong gia đình danh gia vọng tộc, yêu nước. Theo nhà nghiên cứu Nguyễn Đắc Xuân: “Ngay trong cuộc khởi nghĩa Duy Tân năm 1916 chính bố của bà Tôn Nữ Trí Huệ là Hường Dẫn đã giúp vua Duy Tân lúc đó còn nhỏ tuổi xây dựng binh quyền để chống Pháp. Tuy nhiên, cuộc khởi nghĩa không thành, vua Duy Tân và bố của bà bị địch bắt giam tại đồn Mang Cá - Tp. Huế.  Đáng lẽ Hường Dẫn phải bị khép tội chết, nhờ có người anh con bác ruột là Hường Đề (con ông Tuy An Công Miên Kháp) rất thân với vua Khải Định nên xin bảo lãnh thoát khỏi tội chết. Hường Dẫn bị giam một thời gian rồi được thả về làm nghề bốc thuốc bắc tại xã Hương Cần, ngay chính ngôi nhà bà Trí Huệ đang sống hiện nay”.

 Từ thuở nhỏ bà Trí Huệ đã học được nghề làm thuốc bắc của bố, đó cũng chính là nghề gia truyền của cả gia đình. Tiếng tăm của cụ Hường Dẫn vang đến đô thành. Những người được cụ chữa lành bệnh đến tạ ơn và xin đăng tin trên các bản tin tiếng Pháp lúc đó. Vì vậy, cụ không còn nằm trong danh sách bị nghi ngờ của binh lính Pháp và chính quyền phong kiến Nam triều. Sau đó cụ Hường Dẫn cùng gia đình lên Huế mở phòng mạch tại số tại số 10 kiệt Chương Đức, phường Thành Cát nay là phường Thuận Hòa. Cùng thời gian này, bà Trí Huệ vừa ở nhà phụ làm nghề thuốc bắc vừa đi học may vá và làm gối trái dựa ở Nội Cung. Cách mạng tháng Tám thành công, bà được bầu  làm đại biểu hội phụ nữ ở địa phương và kết duyên cùng ông Nguyễn Văn Lộc chủ tiệm thuốc Tây Trung Việt – đây nơi chuyên nuôi giấu cán bộ hoạt động trong nội thành Huế. Lợi dụng việc bốc thuốc, bà Trí Huệ đã tổ chức vận chuyển thuốc cung cấp cho các chiến sĩ hoạt động nội thành Huế hay đi theo sông Như Ý về núi Dạ Lê để chuyển thuốc lên chiến khu Dương Hòa chữa trị cho các chiến sĩ cách mạng bị thương. Trong một lần vận chuyển thuốc lên chiến khu, hai nhân viên của tiệm thuốc tây Trung Việt là ông Hiền và ông Lộc bị bắn chết tại làng Vân Dương (nay thuộc xã Thủy Vân – huyện Hương Thủy). Từ đó, tiệm thuốc Tây của vợ chồng bà Trí Huệ bị giặc Pháp phá nát, chồng của bà cũng buồn mà chết đi.

Lặng lẽ giữ nghề làm gối dựa

Trước khi theo cha lên Huế mở tiệm thuốc bắc, là con cháu của hoàng tộc, bà Trí Huệ được cho phép vào trong Đại Nội học may vá thêu thùa như các Công Tôn Nữ khác, công việc bà yêu thích là dùng chỉ thêu thùa, cắt từng miễng gấm, kết hợp những miếng sốp nhỏ để bọc ngoài vỏ gấm, rồi thêu rồng, phụng làm thành từng chiếc gối dựa phục vụ cho hoàng tộc. Sau cách mạng tháng Tám, loại gối này cực kỳ nổi tiếng cả trong và ngoài nước, mỗi lần có dịp đi công tác tại Huế là các quan binh nước ngoài đều không quên mua một chiếc gối dựa để làm kỷ niệm. Sau năm 1954, bà Trí Huệ được hoàng tộc Triều Nguyễn xin về ở tại Cung An Định để phục vụ Đức Từ Cung (mẹ vua Khải Định) đây chính là thời gian bà tích tụ kinh nghiệm về nghề làm gối dựa. Cung An Định lúc đó được sự bảo hộ của chính quyền Ngô Đình Nhiệm. Ban ngày bà kết gối dựa, đêm về bí mật đưa cán bộ cách mạng vào trong cung An Định, nhiều người giờ đã có chức quyền tại tỉnh Thừa Thiên Huế. Riêng đối với bà thì cuộc đời vẫn lẳng lặng sống với những luống quýt Hương Cần quê bà. Sau khi kết thúc công việc làm Phụng Sự (chuyên lo hương khói, vệ sinh và giới thiệu cho du khách tham quan) tại lăng Tự Đức (năm 1976), bà Huệ về với việc làm gối trái dựa. Cũng từ đó, những chiếc gối dựa cung đình lặng lẽ sang Paris, Anh, Mỹ theo bước chân của du khách và bà con là người Việt kiều.

 Có lẽ tôi sẽ không bao giờ quên cái ngày ra Hà Nội gặp được Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Bà Huệ tâm sự: vào khoảng tháng 10 năm 2000, khi lần đầu tiên bà cùng người con trai ra Hà Nội được Ban liên lạc đồng hương Huế tạo điều kiện gặp được Đại tướng. Tôi nói với mọi người có làm một chiếc gối dựa, món quà bao nhiêu năm qua tôi đã ấp ủ để tặng Đại tướng  ngồi đọc báo, hoặc có thể nằm để thư giãn. Ý định của bà đã được ban liên lạc đồng hương Huế làm việc với đồng chí Huyên thư ký riêng của Đại tướng, đồng chí cho biết Đại tướng Giáp đồng ý gặp bà. “Vừa gặp Đại tướng tôi đã xưng hô “kính thưa cụ con từ Huế ra”, ngay lập tức Đại tướng ngắt lời: Bà đừng gọi thế!. Đại tướng bảo: Tôi rất mừng được bà cho biết là gia đình cũng có những đóp góp cho sự nghiệp chung, Đại tướng kéo chiếc gối dựa ra xem và khen món quà đẹp và công phu lắm. Sau bao ngày đợi mong, cuối cùng tôi đã gặp được người mà cả dân tộc tự hào và trân trọng” - bà nói.

Đã gần bước sang tuổi 90, bà Trí Huệ vẫn lạc quan, lặng lẽ bên mảnh vườn. Ngày ngày, bà vẫn kiên trì làm từng những chiếc gối dựa theo kiểu cung đình để thể hiện cốt cách của một con người luôn tri ân đối với nghề truyền thống một thời phục vụ cho dòng dõi hoàng tộc.