Họa sĩ Công Huyền Tôn Nữ Tuyết Mai bên tác phẩm của mình

Nữ họa sĩ Công Huyền Tôn Nữ Tuyết Mai từ con người đến nghệ thuật đều thấm đậm phong cách Huế mộng mơ. Đó là một ấn tượng khó quên khi tôi được trực tiếp đối thoại với tác giả và xem các tác phẩm trong 40 năm qua của chị - nếu tính từ khi tốt nghiệp Cao đẳng Mỹ thuật Huế từ 1971 đến triển lãm cá nhân năm 2014 tại Bảo tàng Mỹ thuật thành phố Hồ Chí Minh...
Chẳng phải phong cách nghệ thuật chính là cuộc đời của mỗi nghệ sĩ với vốn sống, vốn hiểu biết, vốn nghệ thuật từ một miền đất hứa đó sao? Một quy luật muôn đời của nghệ thuật "văn là người, hoạ cũng là người". Với Tuyết Mai cả cuộc đời gắn trọn với miền đất hứa Huế mộng mơ.
Năm học 1977 - 1978, tôi được trường Cao đẳng Mỹ thuật Huế mời vào thỉnh giảng và nhiều năm tiếp theo. Lần đầu tiên được tiếp xúc với thầy trò của một trường Đại học Mỹ thuật mới giải phóng, tôi đã nhận ra một phong cách Huế từ con người đến nghệ thuật, tiêu biểu là 2 anh em họa sĩ gốc Huế, thuộc dòng hoàng tộc: Vĩnh Phối và Tuyết Mai. Khi trao đổi nghệ thuật một cách cởi mở, tôi nhận ra họ là những người trọng thực, hiền lành, nhỏ nhẹ, kiệm lời, dễ gần và rất yêu nghệ thuật. Nhất là lần đầu tiên tôi được nghe tiếng "dạ" của người con gái Huế - Tuyết Mai, dễ thương đến lạ thường, tiếng nói đặc trưng độc đáo hấp dẫn "ngọt như mía lùi" dễ làm say đắm lòng người của phụ nữ Huế.

CÔNG HUYỀN TÔN NỮ TUYẾT MAI - Hoàng cung một thời vàng son. 2010. Sơn dầu. 115x105cm

Viết lời giới thiệu cho tuyển tập tranh sơn dầu của Tuyết Mai chẳng đơn giản chút nào vì là nghệ thuật của cả một đời người, không thể không đối thoại với tác phẩm và tác giả. Không thể không nói đôi điều về chất liệu sơn dầu, một chất liệu du nhập từ châu Âu, hội đủ khả năng nắm bắt tinh tế hình sắc vốn có của tự nhiên hiện thực, màu từ khi vẽ đến khi khô không thay đổi, hội đủ khả năng tạo chất diễn chất, tả chất, tả ánh sáng, như thường thấy ở nghệ thuật sơn dầu cổ điển phương Tây một thời. Đến Việt Nam các danh họa đã tạo được một phong cách nghệ thuật sơn dầu đậm bản sắc dân tộc và thời đại, có nhiều ảnh hưởng đến các thế hệ họa sĩ vẽ sơn dầu hậu sinh, trong đó có Tuyết Mai.
Đặc điểm phong cách nghệ thuật sơn dầu Tuyết Mai - Một là: chị là một người con thuộc dòng hoàng tộc triều Nguyễn, sống trong không gian văn hóa tạo hình hoàng cung từ bé, đã biết tiếp thu nét tinh hoa nghệ thuật trang trí cung đình Huế, những mô típ trang trí khi hiện, lúc ẩn trong các tác phẩm, thường là một không gian thuận mắt, mượn hình để tả ý, mượn màu để truyền tải tình cảm, chẳng phải nguồn gốc của màu là tình cảm đó sao? Hai là: chị là một thực tập sinh "L'ECOLE DES ARTS DECORATIFS" DE STRASBOURG - FRANCE", còn dạy lụa chương trình hè do tổ chức CODEV FRANCO tại Pháp. Và sau 5 triển lãm cá nhân tại Pháp, càng biết tiếp thu nét tinh hoa, các yếu tố tạo hình: Siêu thực, Ấn tượng, Lập thể, Biểu hiện Trừu tượng của các isme phương Tây hiện đại. Tất cả, tất cả đều khơi nguồn từ cảm hứng sáng tạo về miền đất hứa Huế mộng mơ.

CÔNG HUYỀN TÔN NỮ TUYẾT MAI - Lễ hội Nam Giao. 2003. Sơn dầu. 150x200cm

Tôi tiếp cận các tác phẩm sơn dầu của Tuyết Mai từ ngôn ngữ hội họa theo "quan điểm cấu trúc luận" hình thành từ 3 thành tố cơ bản: Yếu tố tạo hình, kết cấu tạo hình, nhịp điệu tạo hình.
Một đặc điểm nổi bật trong tranh sơn dầu Tuyết Mai hầu như bắt đầu từ những "mô típ trang trí" mang tính biểu tượng, ẩn dụ, tượng trưng được coi là những yếu tố tạo hình chưa có nghĩa. Một khi các yếu tố tạo hình nằm trong một kết cấu tạo hình mới có nghĩa đen, chỉ khi nào các yếu tố tạo hình, kết cấu tạo hình được tổ chức theo một nhịp điệu tạo hình thì mới có nghĩa thẩm mỹ. Thể hiện cụ thể sinh động trong không ít tác phẩm trong tuyển tập sơn dầu Tuyết Mai.
Mỗi một chủ đề, loại hình, thể loại mỹ thuật Tuyết Mai đều có cách xử lý các mô típ trang trí theo các yếu tố tạo hình, kết cấu tạo hình và nhịp điệu tạo hình khác nhau:
Nhớ về cội nguồn, thức dậy những kỷ niệm một thời hoàng kim, tác giả đã truyền tải được cảm xúc chân thành tạo nên cái duyên cho các tác phẩm Hoàng cung một thời một cảm nhận về dấu vết kinh thành xưa, tôi liên tưởng đến hai câu thơ của bà Huyện Thanh Quan:
Lối xưa xe ngựa hồn thu thảo
Nền cũ lâu đài bóng tịch dương

CÔNG HUYỀN TÔN NỮ TUYẾT MAI - Phong cảnh Alsace. 2010. Sơn dầu. 131x98cm

Lễ hội Nam Giao nổi bật sắc đỏ của lễ hội hoàng cung, Lặng lẽ với triều Nguyễn đạo Phật là một quốc đạo, những nhà sư đi khất thực trong một không gian giáng chiều là một nét đẹp của cố đô Huế. Còn Thuyền trên sông Hương, Ráng chiều trên phá Tam Giang là những cảm nhận đẹp, độc đáo những cảnh đẹp không thể thiếu trong không gian Huế mộng mơ.
Tranh nhân vật
Hình tượng thiếu nữ Huế với tà áo dài sắc tím, sắc trắng cùng với nón bài thơ đã đi vào tranh Duyên dáng cố đô như chính cuộc đời chị vậy. Hình tượng nhân vật thiên về gợi chứ không tả. Tà áo trắng màu phẳng ít chuyển sắc. Còn trong Tiếng sông Hương, Cô gái xuân thiên về khắc họa tâm trạng. Một hiện thực tâm trạng giàu chất thơ.
Tranh tĩnh vật
Có hai cách xử lý nghệ thuật: Hoa của trời đất: Hoa Tulip, Hồng tú cầu thiên về xu hướng nghệ thuật hiện thực, khai thác tinh tế hình và sắc vốn có của từng loại hoa. Còn một loài hoa do con người dệt nên Hoa đăng trên sông Hương 1, 2, 3 lại thiên về nghệ thuật siêu thực biểu hiện theo nhịp điệu trong một không gian sông nước.
Tranh phong cảnh
Thường tranh phong cảnh phải khắc hoạ cho được vẻ đẹp đặc thù của từng cảnh như Phong cảnh Alsace 1, 2 lại nổi trội hệ thống nét đen, vẫn khắc họa được kiểu thức kiến trúc cổ châu Âu. Còn tranh phong cảnh Sương tím Đà Lạt, Trăng rừng, Lửa rừng chỉ là một tâm trạng, một ấn tượng đẹp về phong cảnh. Ánh sáng đã trở thành nhân vật chính trong tranh phong cảnh.

CÔNG HUYỀN TÔN NỮ TUYẾT MAI - Điện năng thiên nhiên. 2013. Sơn dầu. 150x115cm

Tranh sinh hoạt, tranh đề tài
Là một nữ họa sĩ nhạy cảm với đời sống xã hội, thường có những tác phẩm đề cập trúng và giải quyết tốt những vấn đề bức xúc mang tính triết lý nhân sinh làm phong phú hình thức tạo hình, phong cách tạo hình, kết hợp hài hoà chất tạo hình với chất trang trí: Nhân bản, Nhịp điệu 1, 2, 3, Cấu trúc đô thị, Mạng lưới công nghiệp 1, 2, Dòng sông ô nhiễm, Điện năng thiên nhiên… là những vấn đề nhạy cảm chắp cánh cho cảm hứng sáng tạo và tìm được ý tưởng nghệ thuật, hội đủ khả năng đối thoại với công chúng rộng rãi nhưng vẫn rất giàu nữ tính và giàu chất thơ mang tên Tuyết Mai.
Nữ họa sĩ Tuyết Mai còn cùng một lúc làm tròn hai sứ mệnh cao cả, giảng dạy, đào tạo được nhiều thế hệ cho khu vực miền Trung, và sáng tạo mỹ thuật đã nhận được nhiều giải thưởng mỹ thuật. Chị còn có tranh trong Bảo tàng mỹ thuật và các nhà sưu tập trong và ngoài nước. Một nữ họa sĩ quen biết không chỉ của Cố đô Huế, mà rộng hơn của cả giới mỹ thuật Việt Nam. Đó là một phần thưởng xứng đáng dành cho Tuyết Mai mà tôi mạo muội dùng ngôn ngữ bình dân gọi đúng tên "Một người đàn bà cả đời vẽ về một miền đất hứa" "đặc sệt" khi nói tới độ đậm về Huế mộng mơ. Đấy là một ấn tượng mạnh trong tôi về nữ họa sĩ Tuyết Mai.